Shem Olam institusu tarafindan toplanan yuzlerce belge bu inanilmaz dehset sirasinda buyuleyici bir fenomene isaret ediyorlar: Bazilari Hristiyanliga dahi gecmis olan asimile Yahudiler Yahudilige geri donmeye karar vermisler ve inancli birer Yahudi olarak olmusler.
"Asagida imzam olan ben, rahmetli Friedrich ve Theresa (Abelles)'in oglu 5 Mart 1884 dogumlu Dr. Friedrich Eisner, kararli ve net bir sekilde simdi burada kendi ozgur rizam ile Yahudilige ve Yahudi seriatina geri dondugumu ilan ediyorum"
Holokost esnasinda bir tarafta inanclarini terk edip Tan-ri'nin varligini red eden Yahudiler oldugu gibi, bu dehset altinda ozel bir fenomen yer aldi: Aralarinda Hristiyanliga gecmis asimile Yahudilerin de oldugu bir grup Yahudiligi tekrar kesf ettiler.
Shem Olam orgutu tarafindan ele gecirilen yukarida sozu gecen mektup ve daha bir cok belge Holokost tarihi icinde bilinmeyen bir oykuyu oprtaya cikartiyorlar. Bu surpriz olgu Holokost tarihi arastirmasi, egitimi ve dokumanlanmasi ile ilgilenen Shem Olam adli orgutun yoneticisi Rabbi Dr. Avraham Krieger tarafindan ortaya cikarildi.
Dr. Eisner'in Yahudilige donusu. Rabbi Krieger, "bana Yahudiligin hayatimda bir engel oldugunu gosteriyorsun ve ben de buna cevaben Yahudilige geri donuyorum seklinde bir durum soz konusu" diyor.
"Inanc programlanmis bir robot icin degildir. Robotik degildir. Sorular sorulmali, hatta dini lisan icinde de bu sorulara yer verilmeli."
Ne oldu da kisiler Yahudilige, dini inanca tekrar geri gelme ihtiyaci duydular?
"Gercekten de tamami ile en zor sorulari sorup inanclarini terk edenlerin yaninda tam tersi radikal bir fenomen de yer aldi. Yahudi dunyasinin sinirlarinda olan Yahudiler birden bire bariz bir sekilde Yahudiliklerini tekrar kucakladilar."
Rabbi Krieger'e gore "Dindar olmayan Yahudiler icine savrulduklari durumu gorup, eger, Yahudi oldugum icin bu durumda isem o zaman en azindan bu Yahudilik ne anlama geliyormus bir bakayim dediler."
Varsova gettosunda bulunan ve kendi sozleri ile "Siyonist cevreden" ancak asimile olmus bir gecmisten gelen anonim bir kisi tarafindan kaleme alinmis bir gunluk bu kisinin Yahudilgine olan arzusu ve susuzlugunu gosteren bir cok ifadeler ile dolu. Etrafinin simdi Yahudi dunyasi ile sarilmis olmasina ragmen bu paketin onun icin ne anlam tasidigini bilmemenin mantiksizligini ne derecede hissettigini defalarca ifa ediyor.
Gettolara yollananlarin arasinda Nazi kanunlarina gore Yahudi sayilan ancak Hristiyan olmus olanlar da vardi. 3 nesil oncesine kadar hesap edilip kimin Yahudi olacagina karar veriliyordu. Dogduklari dini veya icine gectikleri dini tutabilecekleri hissinde idiler. Dini statulerinin kendilerine yardimci olacagini, Papa'nin uyanip onlari kurtaracagini umudunu da gelistirebilirlerdi. Ama bu kislerin arasinda bir cok defa tam tersi bir reaksiyon ile karsilasildi. Getto'ya varanlar, olum esiginde, Yahudilige geri donmek istiyorlardi.
Rabbi Krieger ve arastirmacilarin bulduklari belgelerden biri Lodz Gettosundan. 1920'lerde Hristiyanliga gecmis Dr. Eisner'den soz ediyor. Dr. Eisner Viyana'da her Pazar gunu ziyaret ettigi bir Kilise'ye bagli idi. Kendisi gibi Avusturya'dan Polonya'daki bu Getto'ya varan bircoklari gibi Dr. Eisner de oradaki Ravlardan "Yahudilige donus" islemine tabii tutulmayi talep etti. Sadece dini goruslerinin degistigini deklare eden bir islem.
Varsova Getto'sundan gunluk: "Eger bu konuda bir referandum yapabilseydik oybirligi ile tek cevap alirdik: Ogullarimizi ve kizlarimizi "esh zara" (yabanci ates)'e atmayacagiz."
Dr. Eisner 8 ay sonra Chelmno imha kampinda dindar bir Yahudi olarak katl edildi.
Shem Olam orgutu New York Eyaleti arsivi tarafindan "Holokost sirasinda yasam" uzerine en buyu arastirma arsivine sahip orgut olarak taniniyor. Orgutun elinde 800,000 adet Holokost sirasindaki ideolojik ve etik dilemalari belgeleyen dokuman ve ifade mevcut. Halen de bu arsivi genisletme Holokost'un yasam ve olum icindeki anlami uzerine daha fazla ifade ve hikaye toplamak icin zaman ile yarismaktalar.
"Benim gozumde bunlar gunumuz icin de onemli dersler icermekteler" diyen Rabbi Krieger "Sadece olum ve fiziksel olarak sag kalabilme ile ugras icinde oldugun zaman etik sorular ve dilemalar islenmemekte ve belgelenmemekteler" diye devam ediyor.
Rabbi Krieger'e gore bugune kadar dini inanc veya inancsizlik uzerine yeteri kadar "kayda deger" arastirma yapilmamis. Simdiye kadar yapilan arastirmalar ianactan uzaklasma veya geri donme konusunda bir beraberlik uzerine isaret etmekteler. Bazilari uzaklastilar, bazilari geri geldiler.
"Ancak dindar, inancli bir kisinin tanimini yapan bildigimiz olculer ve degerlendirme birimlerinden yoksun olunan bir donemden bahs ettigimizi hatirlamaliyiz. Bugun dini bir sadakati Sabat'i korumak, Kasherut'a dikkat etmek gibi geleneklere baglantili olarak tespit edebilirsiniz. Ama bunlardan hic biri o ortamlarda var dahi degillerdi. Boyle ortamlarda kisinin inancini nasil olcebilirsiniz ki?"
"Bir Holokost kurtulani olan babam bana normal hayata donmenin ne oldugunu bana soylediginde kendime gelmem 5 dakikami almisti: 'Catal, bicakla yemek yemege tekrar basladim.' Bizler 5 yil insanligin disinda, insan-alti, hayvalastirilmis bir sekilde yasamayi tahayul bile edemeyiz. Ozur dilerim, duzeltiyorum - bir hayvan bile daha iyi bir konumdaydi. Idrak edilemez. Yani normal dunyaya donus cok zor, hatta nerede ise imkansizdi."
Rabbi Krieger Holokost'tan sonra kurtulanlarin yeni bir gercege atildiklarini soyluyor. "ve bir cogu da eski normlara savastan evvel yasadiklari degerlere geri donmeyi denemediler bile. Bazilari 'inancimi kaybettim' diyerek en azindan o ne , nasil ve neden oldu ile ilgili zor sorular ile ugrasmaya tekrar baslamamayi yeglediler." demekte.
"Bugun bazi kurtulanlardan zaman noktasi olarak halen Holokost oncesindeki noktada sikisip kaldiklarini, en azindan ruhen ayni noktada kaldiklarini isitmekteyiz.O noktayi birakmadilar veya bir degisiklik yapmadilar ama bugun onlarca yil sonra aileleri ile, torunlari ve hatta torunlarinin cocuklari ile bile geri gitmek hic kolay degil."
"Insanlar Gettoda Hristiyanliga gecme secenegi hakkinda konusmaktalar. Cocuklari Hristiyan sistemi icine yollayarak kurtarma firsati yaratildi, ama kendi milletlerine kaybolacaklarini bile bile... Eminim eger bu konuda bir referandum yapabilseydik oybirligi ile tek cevap alirdik: 'Ogullarimizi ve kizlarimizi "esh zara" (yabanci ates)'e atmayacagiz.' Siyonist orgutun (Getto'daki) liderlerinin bazilari kabul ettiler, bazilari karsi geldiler ve bazilari da karasizdilar. (Aralik 1942- Varsova Gettosu)"
Yukardaki alintiyi da iceren Varsova Gettosundan ele gecen Siyonist cevrenin gunlugu cok degerli 7 sayfa uzerine yazilmis bu etik dilemayi gozler onune seriyor. Kilise'nin Getto'daki cocuklari Hristiyanliga gecmeleri sarti ile manastirlarda saklanacaklari hakkindaki onerisine odaklanmis.
Rabbi Krieger bu gunlugu yazan kisinin sozlerinin Getto'daki genel havayi yansittigindan pek emin degil. "Bir cok kisi karsi gelmistir her halde. Bu gunlugun bu konu ile ilgili bolumunu Getto'dan bu sekilde kurtulmus olan General Yosi Peled'e gosterdim. Gunluk yazarinin dusuncelerini paylasanlarin oldugu fikri onu cok sasirtti. Eger oyle olsaydi kendisi bugun hayatta olmayacakti."
"Diger yonden bu sekilde bir kararsizlik buyuleyici, sasirtici. Kimlik onlar icin en azindan hayatta kalabilmek kadar onemli idi ve kimliginden vaz gecmek oyle kesin belirli bir durum degildi. Bu onlarin milli ve dini kimliklerine olan derin baglarina isaret etmekte."
Bu karanlik yerlerde dinin ne kadar etkisi vardi ki? Rabbi Kriger bunun "tamami ile bir mantiksizlik ve fanatizm ile yan yana" oldugunu soyluyor.
"Bu inanc seviyesi bazen dini hayat seklini bir parca da olsun korumak ugruna tuhaf bir durum yaratiyordu. Mesela bazi seyleri yemyerek hayatini tehlikeye atmak gibi."
Shem Olam'in toplamis oldugu be belgeler Holokost tarihi icinde bu oykulerin icerilmemesi hakkinda onemli sorular dogurmakta.
Rabbi Krieger Holokost'un Israel toplumu icinde belli bir sekilde kazinmis oldugunu itiraf etmekte. "Ve bu da tarihin anlatilmamis parcalarindan sadece bir tanesi".
"Holokost ve Kahramanliklari hatirlama gunu" bu sloganlardan biri. Bugun kahramanligin bir cok yuzu oldugunu ve sadece elinde silah tutmanin olmadigini biliyoruz. Cocugunu acliktan koruyan bir anne Getto'daki savasci kadar bir kahramanlik sergilemekte idi."
"Shem Olam, diger bir cok konu ile ilgili organizasyon gibi, Holokost'un diger oykulerini, yonlerini de ortaya cikartmaya calismakta. Cunku bugunku anlatilan yonu bir cok parcadan yoksun bir balon gibi. Bunlari belirtmeden, anmadan yanlis bir resim sunmaktayiz ve yanlislik bir gun curutulecektir."
"Kimseyi suclamaya calismiyorum. Bu her zaman ozellikle bilincli olarak yapiliyor demek degildir, her ne kadar bazi durumlarda bazi seyleri ortmek, saklamak kasten yapilmisti. Tarih bugunu sekillendiren bir aractir. Kahramanlari sunar, digerlerini saklar, aynen bizim modern Israel'in savaslarinin belgelenmelerinde de gordugumuz gibi."
"Inanc uzerine celiskiler, veya diger bazi yonleri ileten yaklasimlar bize anlatilan klasik hikayeyi bozabilirdi. Diaspora dunyasinin Eretz Israel'e karsi hic bir zaman daha iyi bir secenek olamayacagi konusundaki gibi. Ruhun, inancin kuvveti hakkinda konusmak tarihin bize anlatilan sekli ile uzerine kurulan degerler sisteminden eksiltecegi gibi."
"Ayrica Holokost tarihinin soylemi inanc dunyasi ile iliskisi olmayan tarihcilerin elinde idi. Bir defasinda elimdeki belgelerden bazilarini bu konuda uzman olan bir profesore yolladim ve bana "ben kalbime yakin olan konularla ilgileniyorum, sen de senin kalbine yakin olan konularla ilgilen" diye cevap yolladi. Ve gercekten de bu oldu sonucta. Herkes kendi kalbine yakin olan bolumleri anarken, bazi diger bolumler, soylemler gundemden yok oldular."
Rabbi Krieger Polonya'ya ve diger ulkelere olan seyahatlerinde ayni kimlik bogusmasi icinde olan kisilerle karsilastigini soyluyor.
"Lodz'da annesinin olmeden kendisine Yahudi oldugunu soyledigini anlatan bir rahip ile karsilastim. Delicesine bir dilema icindeydi, ne yapacagini bilemiyordu. Daha sonra birgun Kilise'de tum cemaatinin onude Yahdui oldugunu soyledigini ve her seyi terk ettigini daha sonra tespt ettim. Bugune dek kendini bulamadi, ve bu konuda da yalniz degil."
"Bazilarinin orada gecirdikleri ve karsilastiklari yuzunden bugune kadar param parca olduklarini bilmek cok onemli. Benim amacim "diger" hikayeleri ortaya cikartmak. Kurtulanlarin Holokost hakkinda konusmaya baslamalari uzun bir sureyi aldi, bize anlatinaln tarih yonune de uymayan sekli uzerine konusmaya baslamak ta daha da uzun surecek gibi. Bu yonlerin ortaya cikmasi gerektigine ve bu noktadan tarihin de kendini dengeleyecegine inaniyorum.
Yazinin Ingilizce orijinali icin:
The return to God during the Holocaust
