Bu yazismalarimizin bir okuyucu tepkisi basligi altinda yayinlanip yayinlanmayacagi konusundaki soruma da menfi cevap alinca (yazdiklarimin saygisizlik icerdigi kanaatleri sanirim buna neden oldu) kendi olanaklarim ile ulasabildigim zumreye saygisizligimin (eger oyle dusunulmus ise) takdirini birakmak amaci ile tum bu zinciri sizlerle paylastim.
Simdi son tepkime gelelim:
bs"d
Sayin Pinto,
Biraz uzun cevap yazacagim, umarim sabriniz vardir.
Bugun Yahudi Ulusu'nun yarisi 1943 sene evvel - bazi bilgilere gore 1 milyonun uzerinde kayip vererek- suruldugu Eretz Israel topraklarina donerek tekrar kurdugu(muz) bir Yahudi egemenligi altinda yasiyor. Bu egemenligimize guvenerek te "bir daha asla" diyebiliyoruz.
Ama iste bu egemenligimizden yoksun olmamiza sebep temel felaketi sadece dini bir kavram olarak gordugumuzden dolayi aslinda en az bir Holokost kadar bizi ulusca etkilemis bu felaketi kavrayamiyoruz. (Zaten isin derinine girersek Holokost'un Tisha be'Av trajedisinin dalgalarindan biri oldugunu goruruz) Yahudilik'te sadece dini veya sadece ulusal olaylar yoktur.
Neden?
Cunku Yahudilik sadece bir din veya sadece bir irk/ulus degildir. Belki bizlerin en "dini" olay olarak secebilecegimiz "Yom Kipur" gunu dahi milli baglantilari olan bir gundur. Aynen toplumsal alana yansiyan temelinde sosyal ogeler de barindiran Shabat ve Kashrut gibi. Bu yuzden "din" kelimesi Yahudilik baglaminda benim abes buldugum bir kelimedir.
Eger 2000 senelik Yahudi cefasinin baslangic noktasinin Tisha be'Av oldugunu inkar edersek oncelikle her zaman gururlandigimiz ve icinden gectigimiz sartlar icinde mantigin her kuralina ragmen devamimizi surdurebilmemizi saglayan zinciri kopartmis olacagiz.
Bir aile-ulus karakterimizi saptayan unsurlardan biri olan Eretz Israel ile modern Siyonizm politik hareketi olusana kadar (ve bu hareketin olusmasini da saglayan) bagimizi kopartacagiz. Toprak ve lisan bizi bir aile-ulus yapan ogelerden ikisi degil midir? Toprak ile olan bagimiz tum ulusal bayramlarimizda kendini ozellikle gosterir. (Pesah-Shavuot-Sukot kesinlikle milli ogeler tasiyan ve Eretz Israel ile dogrudan baglantili ve "Hag" -bayram- olarak Tora'da adi gecen yegane bayramlardir. Yerkurenin guney yarisinda yasiyor olsaniz dahi Hag Ha-Aviv -bahar bayrami- Pesah'i iki metre kar altinda kutluyor olsaniz da bu milli bayramimiz Eretz Israel mevsimlerine gore kutlanir. Keza Shavuot ve Sukot. Rosh Hashana ve Yom Kipur "Hag" olarak adlandirilmazlar ama yine Eretz Israel ile bagimlidirlar) Ve bu bagdan kopartilmamiz Tisha be'Av olayidir.
Ibranice'de bulamiyacaginiz kelimelerden biri de "tarih" kelimesidir. Modern Ibranice'ye "historya" diye uydurulup yerlestirilen kelime disinda en yakin "divrey ha'yamim" soz grubu mevcuttur. Onun da anlami "gunlerin seyleri - sozleri" olarak pek tatmin edici olmayan bir tanimlama.
Ama Ibranice'de butun bunlari toparlayan bir kelime var. "Zahor" -hatirla. Tum tarihimizin gercek anlami da bu. Hatirlamak.
Israilogullari'nin 3500 senelik tarihlerinin en aci olayi Tisha be'Av'in hatirasini canli tutabilmek icin bilgelerimiz yas tutma kurallarinin da dahil edildigi bazi rituelleri katagorize edip bu hatiranin gunumuze kadar canli kalabilmesini sagladilar.
Yikilan Tapinak her ne kadar Yahudi Medeniyeti'nin merkezini oluturmus olsa dahi, tutulan yas sadece Tapinaga kilitli kalmadi. Eger Tisha be'Av gunu okudugumuz Eha Megilasi'ni izlerseniz ve ayni gun okunan "kinot"u (agitlari) takip ederseniz bu yasin kapsaminin ne kadar genis oldugunu anlayacaksiniz. Hatta bazi cemaatler Tisha be'Av gunu kendi baslarina gelen cesitli felaketleri de konu eden kinot (agitlar) tertiplemislerdir.
Bir yastan soz ediyoruz.
Siz katilmasaniz dahi Yahudi ulusu 2000 seneye yakin o dehsetli olaylar ile olan bagini, hatirasini bu kurallar dahilinde korudu. Yahudi aile-ulusunun bugune varmasina yardim eden etkenlerin biri de -bence en onmelisi- "ortak bir hatira"yi paylasmamiz. Tum evrimimiz boyunca bu "ortak hatirayi" tasimayi basaranlar gelecek nesillerin Yahudi kimliginin tohumlarini da tasidilar. Bu "ortak hatira"nin disina cikanlar maalesef disinda kaldilar...
Uzerinden 70 sene gecmis tarihimizin felaketlerinin en yuksek noktasi olarak ta gorebilecegimiz Holokost ta iste boyle bir "ortak hatira". Rabbi Eliezer Melamed verdigi responsalarindan birinde bir gun gelip Holokost'un da unutulabilmesi ihtimali var mi diye sorulan soruya iste bu noktaya deginerek cevap veriyor. "Ortak hatira" unutulmaz. Unutulmasini engelleyecek kadar agir bir trauma gecirdik. Tum bir ulus olarak "ortaklasa" sirtladik. Aynen gerek 70inci gerekse 1943uncu senesinde "ortaklasa" olarak sirtlamayi basardigimiz Tisha be'Av felaketi gibi.
Holokost'un unutulmamasi icin gereken adimlari attik. Aramizda Holokost'u "asara be'Tevet" orucu ile ananlarin, Yom Ha'Shoa cercevesinde ananlarin bir gun Tisha be'Av'dan anlam olarak hic bir farki olmayan (sadece bize daha yakin oldugu ve teknoloji sayesinde her an neredeyse canli birer sahidi olarak ta sayilabilecegimiz icin) bu gunu -Holokost'u anma gununu- partilerde kutlayarak anmanin bir 'ozgurluk" ifadesi olabilecegini ilan edebileceklerini dusunebiliyor musunuz?
Holokost'tan 70 sene sonra absurd ve iddia edenin algisinin "fesat" olabilecegini hakli olarak dusunursunuz.
Ama ayni sey Yahudi aile-ulusu surgune ciktiktan 70 sene sonra da gecerliydi.
70 sene evvel surgune cikan bir Yahudi'ye bir gun bu gunu "ozgurluk" bahanesi ile anma yerine kutlama sekline donusecek deseydik algisi fesat olmayacak miydik? (Gerci bize verilen soz bir gun gercekten Tisha be'Av'in bir kutlama gunune donusecegidir. Ama en azindan son bir kac gundur yasadiklarimiz dahi daha o gunun gelmedigini gosteriyor)
Bugun Holokost'u anliyoruz, algiliyoruz.
Tisha be"Av'i hisedemiyoruz.
Uzak kaldik. Gerektigi gibi egitilmedik.
Makalenizde de soz ettiginiz gibi bize sadece "denize girmenin yasak oldugu" bir gun olarak iletilen bu temel trajediyi basitlestirdik.
Yahudi devamliliginin temel garantisi olan "ZAHOR" bize gerektigi gibi iletilmedi.
Sadece Tisha be'Av ile baglantili tutmamak lazim bunu. Daha evvel sozunu ettigim tum "ortak hatiralarimiz"dan uzak tutulduk.
Bu yuzden Holokost ile Tisha be'Av arasinda fark olmadigini, birbirlerine baglantili surekli bir felaketin bize kuvvetlenerek ulasan bir dalgasi oldugunun bilincinde degiliz. Ustunuze alinmayin, bu maalesef gelecek nesile Yahudiligi tasimasi gereken bizim neslimizin buyuk bir kisminin muzdarip oldugu bir durum.
Size sunu soyleyebilirim ki, bir veya iki nesil sonra torunlarimizdan Yahudi kimligini tasimaya devam edecekler Tisha be'Av ile Holokost'u ayri tartanlar olmayacaklar. Lafim sadece size degil, kendime de soyluyorum bunu.
"Ortak hatira" konusunda selektiv olmamiz bizi daha da eritecek etkenlerin basinda.
"Ortak hatira" derken de sadece felaketlerden soz etmiyorum.
Tam tersine bize umut veren, motive eden "ortak hatiralarimiz"dan bahs ediyorum. "Yetziat Mitzrayim" - Misir surgunu cikisimiz, "Kriyat yam Suf" -denizin bolunmesi, "Matan Tora" Tora'nin verilisi gibi kimligimizi yoguran, olusturan "ortak hatiralarimiz".
Yakin tarihimizden benim sahsen surgun devirlerimizin en buyuk mucizesi olarak kabul ettigim "kibutz galuyot" -Eretz Israel'e donus surecimizin baslamasi.
Bu ortak hatiralarimizin nesilden nesile devrini saglayan mekanizma bilgelerimizin zamaninda saptadiklari kurallar sayesinde calisti.
Ayni mekanizma Holokost icin de calistirilacaktir. Aynen Tisha be'Av icin basari ile calistigi gibi.
Bir gun Holokost baglaminda da bu mekanizmanin disina cikip "ozgurlestigini" iddia edenler tabii olacak (her ne kadar size bugun absurd ve fesat gelse dahi) ama herseye ragmen bu mekanizma "sorumlulugu" bize ongorulen ve denenmis sekilde sirtlamak isteyenler sayesinde devam edecek.
Benim en buyuk duam bu mekanizmayi calistiranlar arasinda olabilmek. Gercek oldugunu bildigim Holokost kurbanlarina karsi olan vefa borcumu hissettigim sekilde 2 hafta evvel yere oturup okudugumuz Eha Megilasi'nda sozu edilen ama maalesef gercekligini gerektigi gibi hissedemedigim Yerushalayim sokaklarinda oluk oluk kanlari akitilan atalarima da hissedip kendi cocuklarima da devr edebileyim.
Cunku eger gelecek nesillerimizin Yahudi olarak devamini saglamak bizim ustumuze dusen bir sorumluluk ise bunu sadece ve sadece selektiv olmadan "ortak hatiran"nin devri oldugu simdiye kadar ispatlanan tek gercek.
Selamlar ile.
david h.
