Nobel odulu sahibi Israil'li Profesor Yisrael (Robert) Aumann'in "oyun teorisi" tezi uzerine Israil-Arap baris gorusmeleri uzerine "Shantajci paradoxu" adi altinda bir makale yayinlamisti.
Bu makalenin Turkcesi icin : Santajci Paradoxu
Profesor Aumann ile 2 hafta once kendisi ile yapilan roportaji okumanizi tavsiye ederim: "Wrong Move-- Yanlis Adim"
Oglunu Israil'in var olma savaslari sirasinda kaybeden bu alcakgonullu bilim adami "baris istiyorum", biraz durakladiktan sonra "ama simdi baris degil" diyor.
Aumann 1938'de ailesinin Frankfurt'tan kacisini ve babasinin ufukta olani idrak edisini hatirliyor. "Savasi Hitler degil Chamberlain getirdi" diyor Aumann. Chaberlain'in Munih konferansinda Hitler'e Cekoslovakya ve Sudetenland'i feda ederek Hitler uzerinde uyandirdigi anlayis yukarda sozu gecen oyun teorisi icinde Ingilizlerin kirmizi cizgiyi Polanya ile cizmeleri Hitler'in bu oyun anlayisina uymamisti. Polonya'yi isgalden sonra Ingiltere'nin savas acmasini Hitler idrak edemedi ve cok kizgindi.
Nasaralla'nin Ikinci Lubnan savasini tetiklemesi Israil'in bu oyun kurallarinin disina cikabilecegini dusunmediginden oldugunu soyluyor Aumann. Gazze'yi terk etmesinden sonra Nasarall da dokunulmaz olabilecegi anlayisi altinda olayi tetikledi. Ancak Israil tepki verince durum degisti. Eger Israil'in tepki verecegini bilseydi yapmazdi diyor Aumann.
"Baris yapmanin yolu amaclarinizi berrak bir sekilde belirtmenize bagli" diyen Aumann Gazze'den cekilmenin sadece ikinci Lubnan savasini degil, fuzelerin bombardimanlarini veMarmara gemisi olayina da sebep oldugunu soyluyor.
Tana"h'tan bir Pasuk ile de olayi bir bilim adamindan cok beklenmiyecek sekilde yorumluyor Aumann.
Yeremiyau 2:13 (יג כִּי-שְׁתַּיִם רָעוֹת, עָשָׂה עַמִּי: אֹתִי עָזְבוּ מְקוֹר מַיִם חַיִּים, לַחְצֹב לָהֶם בֹּארוֹת--בֹּארֹת נִשְׁבָּרִים, אֲשֶׁר לֹא-יָכִלוּ הַמָּיִם.)
"Cunku halkim iki kotuluk yapti: Beni, diri sularin pinarini birakti,
Kendilerine sarniclar, Su tutmayan catlak sarniclar kazdilar."
Aumann bu Pasugu soyle acikliyor : Israil iki hata yapti, sadece Tanri'dan uzaklasmakla kalmayip ayni zamanda da kirik putlara taptilar.
Aumann'in gozunde binlerce Yahudi'nin kopartilip surulmesine ve halen kendilerine gelememelerine neden olan bu cekilmenin "ahlak disi" oldugu sorgulanamaz.
"Eger baris getirseydi, eger dogacak sonuc kullanilan yollari hakli cikartsaydi o zaman durum baskaydi. Ama bu (cekilme) hic bir sonuca ulasmadi. Etik olarak yanlis , startejik olarak aptalcaydi. Gazze'den cekilme benzeri olmayan bir olaydi. Yahudiler tarih boyunca her zaman surulduler ancak kendi kendini suren ilk millet olma ozelligini suphesiz biz kazandik. Daha evvel hic olmamisti ve bir felakete surukledi. Dunya gozundeki durumumuz iyilesmedi, sempati kazanmadik. Kararli olarak davrandigimiz zaman sempati kazandik, aynen Entebbe, Osirak (Irak'taki atom reaktoru) ve 6 gun savasi sonrasinda oldugu gibi."
Roportajin son paragrafi ise en can alici bolum :
Politikacilar ve analistler tarihsel sonuclari cikarmak icin ayni ornekleri kullandiklarinda genelde sagci ideologlar diye red edilirler ve Aumann da ayni tepkiye maruz kaldi. Her seye ragmen Nobel komitesi Aumann'in bir gercege , politik varliklar olarak -- daha da onemlisi en insani oldugumuz durumda-- komsularimiz ile karsi karsiya oturup nasil birlikte yasiyabilecegimizi anlamaya calistigimizda ne konumda oldugumuz gercegine, isabet ettigini gorduler.
Olusan paradox iki taraftan birinin karsisindaki kadar siki bir sekilde pazarliga hazir olmamasi sonucu ortak bir yasam olamayacagidir. Memnun edici olmaya calisan her zaman yutulacak ve sonucta var olmayacak.
Taviz vermeye olan istek degil, kendi hakki icin inat edebilme sonucta basarili bir pazarligi saglayacaktir.
Diger kelimelerle "baris istiyorsaniz savasa hazir olun"...
