Ingiltere Hahambashisi Rabbi Sir Jonathan Sacks'in bu haftaki makalesi:
Tana"h'in (Tevrat) politik dusunceye olan katkisi iyi bilinmemesine ragmen esastir. Bu calismamda monarshinin kurumlasmasini incelemek istiyorum. Tora kendi anlayisina gore hukumet sekli hakkinda bize neler soylemekte?Kral ile ilgili hukum su sozler ile basliyor :
"Tanriniz HaShem'in size verecegi ulkeye girip orayi mulk edinerek yerlestiginizde ve, ‹Cevremizdeki uluslarin tumu gibi biz de basimiza bir kral atayalim› dediginizde, atayacaginiz kral Tanriniz HaShem'in sectigi kisi olmalidir..." (Devarim 17:14-15)
Tora, Krala "kendisi icin cok sayida at edinmemeli","kendine cok es almamali", ne de "buyuk miktarlarda altin ve gumus biriktirmemeli" diye uyarilar ile devam ediyor. "Bir Sefer Tora yazmali ve bu Tora'yi tum yasami boyunca her zaman yaninda bulundurup okumali ki HaShem'den (saygi ile) korkmayi, kural ve yasalara uymayi ogrenip kendini kardeslerinden daha ustun olarak gormeyip, yasayi saga veya sola dogru degistirmeye yeltenmesin."
Butun bu pasaj belirsizlikler, karsitliklarla dolu. Tehlikeler acikca dile getirilmis. Kralin bu kuvvetini, servet kazanmak icin, eslerini cogaltmak icin veya atlarini arttirmak icin (eski, kadim dunyada bir statu belirtisi) istismar edebilecegi riski mevcut. Bu durum Krallar kitabinda Shlomo'nun yaptiklarinin tarifinin aynisi. "Kalbi yanlis yola dusebilir". Baskalarina ustunluk taslamak cazip gelebilir ve kendini kardeslerinden daha ustun olarak gorebilir.
En yanki yapacak uyari en basta geliyor. Tora bir Kral atamayi emretmek yerine, milletin "cevremizdeki tum uluslar gibi" diyerek bir Kral tayin edilmesini isteyecegini goz onunde bulunduruyor. Bu Tora'nin tum ruhuna karsi bir sey. Israilogullari degisik olmak, ayri olmak, karsi kultur olmak ile yukumlenmislerdi. Tora'nin nezdinde, baskalari gibi olmayi arzu etmek asil bir arzu olmadigi gibi bu hayalin (istegin) basarisizligi ve yuzsuzlugun ta kendisi. Bundan dolayi bazi ortacag dusunur ve yorumcularina gore monarshinin kurulmasinin Tora'nin bir emri olmadigi fikri sasirtici degil. Ibn Ezra Tora'nin bunu emretmedigi ancak sadece izin verdigi fikrinde idi. Cumhuriyetci bir yonetimi monarshiye tercih eden Abarbanel bunu populer duyarliliga olan bir taviz olarak gordu.
Ancak anahtar pasaj burada degil Shmuel 1 8:5 'te . Sefer Devarim'de ongoruldugu gibi halk neticede bir Kral istiyor. Devrin Peygember-yargici olan Shmuel'e gelip "Bak, sen yaslandin, Ogullarin da senin yolunda yurumuyor. Simdi, oteki uluslarda oldugu gibi, bizi yonetecek bir kral ata" diyorlar.
Shmuel guceniyor. HaShem ona "Halkin sana butun soylediklerini dinle. Cunku reddettikleri sen degilsin; krallari olarak beni reddettiler." diyor. (Shmuel 1 8:7) Iste asilinda olayin kalbi de bu. Ideal olarak, Israilogullari HaShem disinda baska hic bir hukumdarin egemenligi altinda olmamalidirlar.
Herseye ragmen HaShem bu istegi geri cevirmiyor. Tersine HaShem Moshe Rabenu yolu ile boyle bir istegin kabul gorecegini bize ima etmisti. Boylece Shmuel'e "Simdi onlari dinle. Ancak onlari acikca uyar ve kendilerine krallik yapacak kisinin onlari nasil yonetecegini soyle" diyor.(Shmuel 1 8:9) Halk Kral atayabilecekti ama oncelikle muhtemel sonuclari hakkinda uyarilmadan degil. Shmuel bu uyariyi su sozler ile yapiyor :
"Size krallik yapacak kisinin yonetimi soyle olacak: Ogullarinizi alip savas arabalarinda ve atli birliklerinde gorevlendirecek. Onun savas arabalarinin onunde kosacaklar. Bazilarini biner, bazilarini elliser kisilik birliklere komutan atayacak. Kimisini topragini surup ekinini bicmek, kimisini de silahlarin ve savas arabalarinin donatimini yapmak icin gorevlendirecek. Kizlarinizi itriyatci, asci, firinci olmak uzere alacak. Seckin tarlalarinizi, baglarinizi, zeytinliklerinizi alip hizmetkarlarina verecek. Tahillarinizin, uzumlerinizin ondaligini alip saray gorevlileriyle obur hizmetkarlarina dagitacak. Kadin erkek kolelerinizi, seckin bogalarinizi, eseklerinizi alip kendi isinde calistiracak. Surulerinizin de ondaligini alacak. Sizler ise onun koleleri olacaksiniz. Bunlar gerceklestiginde, sectiginiz kral yuzunden feryat edeceksiniz. Ama HaShem o gun size karsilik vermeyecek." (Shmuel 1 8:11)
Uyariya ragmen halk vaz gecmiyor. "Hayir, bizi yonetecek bir kral olsun. Boylece biz de butun uluslar gibi olacagiz. Kralimiz bizi yonetecek, onumuzden gidip savaslarimizi surdurecek" diyerek isteklerini tekrarlarlar. (Shmuel 1 8:19-20). Shmuel halkin butun bu soylediklerini duyunca HaShem'e bu sozleri iletiyor.
HaShem'in cevabi "Onlarin sozunu dinle ve baslarina bir kral ata" oluyor. (Shmuel 1 8:22)
Ne oluyor burada? Talmud'da (Sanhedrin 20b) bilgeler Shmuel'in burada kralin yetkilerini mi belirledigini yoksa sadece halki bu atama projesinden vaz gecirmeye mi calistigi hakkinda ikiye ayrilmislardi. Aynen Sefer Devarim'deki gibi burada da butun bu pasaj son derece karmasik. HaShem monarshi taraftari mi karsi mi? Eger taraftari ise o zaman neden "krallari olarak beni reddettiler" diyor? Yok eger karsi ise neden Shmuel'e sadece "Hayir" de diye emretmedi?
Bu konuda en iyi analiz 19uncu yuzyilin buyuk Ravlarindan biri olan R' Zvi Hirsh Chajes tarafindan "Torat Nevi'im" adli eserinde sunulu. Tezine gore, Locke, Rousseau ve ozellikle Hobbes'in yazdiklarindaki gibi, Shmuel'in zamaninda monarshinin kurulmasi bir nevi toplumsal sozlesme seklinde idi. Toplum, bireysel olarak, kanunun yaptiriciligini ve milletin savunmasini garanti eden bir vucut olmadan islev goremeyecegini farkinda. Bu duzen olmadan Hobbes'in adlandirdigi gibi "tabiat devleti" safhasinda bulunacaklardi. Aynen simdi Afganistan ve Irak'ta oldugu gibi anarshi ve kaos hukmedecekti. Kimse guvende olamayacakti. Hobbes'in meshur deyimi ile "devamli bir korku, siddet iceren bir olum tehlikesi" olacak ve "insan hayati yalniz, yoksul, kotu, kaba ve kisa" bir hal alacakti. (Hobbes Ingiliz ic savasi sonrasi bunlari yazmakta idi)
Bu Hobbes tarafindan Shoftim kitabinin son cumlesinin bir uyarlamasi idi : "O donemde Israel'de kral yoktu. Herkes diledigini yapiyordu" (Shoftim 21:25).
Anarshiden kurtulmanin tek yolu, herkesin bazi haklarinin - ozellikle zorlayici kuvvet kullanma - bir kisinin (veya vucudun) hukmune transfer edilmesidir. Hukumet yuksek bir fiyat karsiligi gelir. Hukmedene kisinin sahsi ve mulki haklarinin devr edilmesi anlamina gelir bu. Eger kanunun egemenligi ve milli guvenlik gerektirecek olursa kral mulke el koyma, vergilendirme ve kisileri orduya dahil etme hakkina sahiptir. Toplum buna razi olur cunku bu sekilde davranilmaz ise toplu bir anarshi veya baska bir kuvvet tarafindan zapt edilebilme tehlikesi odenecek fiyat olabilir.Bu, Rabbi Chajes'e gore Shmuel'in yapmakta oldugu idi. HaShem'in emri ile "toplumsal bir sozlesme" onermekte ve sonuclarini dile getirmekteydi. Eger bu ise o zaman bir cok sey takip edecek bunu. Birincisi gerek Ibn Ezra gerekse Abarbanel hakliydilar. HaShem halka bir kral atamak veya atamamak secimini verdi. Bu zorunlu degil, istege bagliydi.
Ikincisi, ve bu toplumsal sozlesme teorileri icin temel bir olgudur, iktidar neticede topluma yapilan bir yatirimdir, kazanctir. Gercek olan bu iktidar kuvvetinin de ahlaki sinirlari olmalidir. Bir kral bile HaShem'in hukmu altindadir. HaShem bize ebedi kurallari verir. Politika ise o zaman, o yer ve o kosullar altinda olusan kurallar ile ilgilidir. Toplumsal sozlesmeyi iceren politik ortami ozel kilan, hukumetin ozgur bir halkin ozgur secimi olmasi uzerine olan israridir. Bu Amerika Birlesik Devletleri'nin Bagimsizlik Bildirisin'de o unlu ifade ile belirtilmistir : " bu haklari (hayat,ozgurluk ve mutlulugu bulma istegi) guvence altina almak icin Hukumetler toplumlar icinde yetkilerini hukmedilenlerin rizalarindan saglarlar." IsteHaShem'in Shmuel'e soyledigi de buydu. "Halk bir kral istiyorsa, ver onlara bu krali. Israil ulusu Tora kanunlarinin parametreleri cercevesinde arzu ettigi hukumet seklini secmekle yetkilidir."
Tora'nin gorusune gore asil konu "monarshi veya demokrasi" degil, "hukmedilenler tarafindan ozgurce secilmis veya secilmemis bir hukumet" konusu. Gercek olan, Tora'nin politikaya sistematik olarak suphe ile yaklasmakta oldugudur. Ideal bir dunyada Israel sadece HaShem tarafindan yonetilecekti. Ancak bu ideal bir dunya olmadigi icin, kanunlarin yurutulmesini ve dusmanlarin geri puskurtulmesini garanti edecek insani bir kuvvete otorite verilmeli. Bu da iki sinirlama ile gelir: birincisi bu kuvvet HaShem'in ve O'nun kanunlarinin otoritesi altindadir, ikincisi de halkin cikarlarini takip etme ile sinirlandirilmistir. Hukmedenin bu kuvvetini kendi sahsi cikarlari icin kullanmasi gayri meshrudur. (Kral Ahab ve Nabot'un uzum bahceleri konusunda oldugu gibi -- Krallar1 perek 21) [Ingilizcesi icin]
Ozgur toplumun dogushu Tora'da bulunmakta. Bizim bugun Yahudi dunyasinda ve ozellikle Israil Devletinde ihtiyacimiz olan Yahudi politik filozofisinin tekrar dogmasidir (rahmetli Profesor Daniel Elazar'in cigir acan calismalarinin devami olarak).Tora, toplumsal hayattan uzaklasmis degil tam tersine ozgurluk ve insan onuru uzerine kurulmus ve yuksek idealleri halen bugun bizleri zorlayan bir toplumun planidir.
