Bu hafta Pakistan'da olan seller dolayisi ile binlerce kisi hayatini kaybederken milyonlarca insan evsiz barksiz kaldi. Birlesmis Milletlerin verilerine gore bu felaket yuzunden en az 13 milyon insan cefa cekmekte. Bu 2004 sonunda olan Tsunami, 2005 Kashmir depremi ve son 2010 Haiti depremi toplamindan daha fazla insani etkilemis durumda. Haber icin : Pakistan'daki seller.Bu vesile ile 1 Ocak 2005 tarihinde Ingiltere Hahambasisi Rabbi Sir Jonathan Sacks'in sozlerini tekrar okumak gerekiyor :
Dini inanc icin sorularin sorusudur bu. Hint okyanusundaki Sunami gibi bir trajediye HaShem nasil izin verdi? Masum olanin aci cekmesini ve sucsuzun olmesini nasil mumkun kildi?
60,000 kisinin oldugu iste aynen boyle bir felaket, 1755 tum ruhlarin gunu Lisbon trajedisi diye bilinen ve bir deprem sonucu olusan tsunami Votaire'in dini inanci mizaha alan Candide adli eserini yazmasina neden oldu.
Voltaire'in ironisinin tomurcugu olan Dr Pangloss'un " olagan butun dunyalarin en iyisi olan bu dunyamizda hersey en iyi icin vuku bulur" fikrini savunan Alman filozof Leibniz'i model aldigi fikri genelde kabul edilir.
Voltaire'i kizdiran, depremin Tanri'nin "Lisbon'un gunahkarligina" olan ofkesini ifade ettigini dusunen dini cevrelerin olmasiydi. Sonucta Tevrat ilahi ofkeden soz etmiyor muydu? Felaketler gunahkar uluslarin ugradiklari cezalar olarak aciklanmiyorlar miydi?
Tarih boyunca adelet yok muydu? Ancak sonucta hic bir aciklama doyurucu degildi. Neden Lisbon da, obur sehirler degil? Neden genc, kuvvetsiz ve durustler de kayiplar arasindaydilar?
En dogmatik sahis dahi bu sorulari cevaplamayi zor buluyordu. Her halukarda boyle boir iddia ahlaki olarak ta kabule edilemezdi. Kurbani kendi kaderi yuzunden suclayan bir aciklamaydi. Holokost'tan sonra boyle dusunceler dusunulemez halini aldilar.
Yahudiler Tevrat'i degisik sekilde okurlar.Tevrat'in en etkileyici noktalarindan biri en zorlayici sorularin inancsizlardan degil, inancin kahramanlarindan gelmeleridir. Avraham "tum dunyanin hakimi adalet yapmayacak mi?" diye sordu. Moshe "bu ulusa neden kotuluk ettin?" diye sordu.
Tum Iyov Kitabi (Eyup) bu soruya adanmistir, ve en sonunda Iyov'u basina gelen belalarin sebebinin kendi gunahlari oldugu seklinde suclayan tesellicileri degil, HaShem'i devamli sorulari ile zorlayan Iyov hakli gorulmemis miydi?
Yahudilik'te inanc cevaplarda degil sorularda yatar. Depremler ve tsunamiler kadim toplumlar tarafindan bilirlerdi.
Bu felaketlerden korku ile karisik hushu ile soz ederlerdi. Iyov kendisi su cumlelerin sahibidir "Goklerin direkleri sarsilir, Saskına donerler O azarlayinca. Gucuyle denizi calkalar" (Iyov 26:11-12)
David HaMeleh bu felaketleri korkuyu anlatmak icin mecazi olarak kullandi: "Cunku olum dalgalari beni kusatti,Yikim selleri basti ... (Shmuel-B 22:5), O zaman yeryuzu sarsilip sallandi,Titreyip sarsildi goklerin temelleri... (Shmuel-B 22:8), Denizin dibi gorundu,Yeryuzunun temelleri aciga cikti. (Shmuel-B 22:16)"
Yona denizin ortasinda firtinanin gozunde dua etti : "Ofken uzerime coktu, Dalga dalga kizginliginla beni ezdin" (Tehilim 88:8)
Hepsinin yaninda HaShem Eliyahu'ya harap eden depremlerin veya hortumlarin icinde degil, shifa getiren o kisik sesin icinde O'nu bulabilcegini ogretti.
Tora'nin Peygamberleri'ni kendilerinden evvel gelen putperestlerinkilerden ayiran bu tur doga felaketlerini, kotulugun ayri bir kuvveti (ispati bazi tanrilarinin insanogluna dusman olmalari) olarak gormemeleri idi.
Ornegin eski Babil'in yaratilis destanlarindan olan Enuma Elish'te okyanuslarin tanricasi Tiamat diger tum yaratilisa savas aciyor ve ancak uzun bir mucadele sonucu genc bir tanri olan Marduk tarafindan alt ediliyor.
Monoteism icin esas olan, "catisma-kavganin" kainatin dokusuna islenmemis olmasidir.
Iste bu trajediyi telafi edip yerine umut yaratmaktadir. En basit aciklamayi 12. yuzyil bilgesi Moshe Maimon (Ramba"m) veriyor: "Dogal felaketlerin, HaShem'in bizleri bu fiziksel dunyaya yerlestirerek yasami fizikselligin parametreleri ile sinirlamis olmasindan baska hic bir aciklamasi yoktur"
Gezegenler olusur, fay tabakalari kayar, depremler vuku bulur ve bazen masum insanlar olurler. Baska sekilde olmasini arzu etmek, aslinda bizlerin fiziksel varliklar olmamamizi arzu etmekten baska bir sey degildir.
O zaman ne zevk, ne arzu, ne basari, ne ozgurluk, ne fazilet, ne yaraticilik, ne kirilabilirlik ne de sevgiyi bilemeyecektik. Birer Melek olacaktik; O'na ovguler soylemeye programli HaShem'in bilgisayarlari olacaktik.
Tepkimiz anlamaya calismak degil, kabullenmek olacak. Biz HaShem degiliz. Biz O'nun "yaratilis calismasinda ortagi olmamamizi" istedigi insanogullariyiz. En uygun cevabimiz " HaShem!, bu korkunc felaket neden oldu bilmiyorum, ama bizden istediginin bu felaketin kurbanlarina yardim etmemiz, yakinlarini kaybedenleri teselli etmemiz, yaralilara shifa yollamamiz ve gecim kaynaklarini, yuvalarini kaybetmis olanlara el vermemiz oldugunu biliyorum"
HaShem'i anlayamayiz ancak O'nun sevgi ve sefkatini taklit etmeye calisabiliriz. Bir sey daha yapabilirz :
Nuh zamaninda, o ilk tufan sonrasinda HaShem tum insanlik ile ilk anlasmasini yapti. Tora, HaShem'in "zorbalik ile dolu bir dunya" gordugunu ve Nuh'tan insan hayatina HaShem'in imaji ile yaratildigindan dolayi deger verecek bir sosyal sistem olusturmasini istedi. Aci cekmenin bir aciklamasi olarak degil, bu aciya bir tepki olarak tum insanlik olarak bu ortak kederimiz bagi ile insanligin dayanismasini isteyen bu anlasmamizi yenilememiz icin duaciyim. Doga karsisinda insanoglunun ne kadar kucuk ve savunmasiz oldugunu gorerek, belki de bizleri ayiran farklarin ne kadar kucuk oldugunu gorur, keder ustune keder eklemenin ne kadar trajik oldugunu anlariz...
