Ingiltere Hahambashisi Rabbi Sir Jonathan Sacks'in bu haftaki derashasinin tercumesi.
Ancak bir yenilik te var burada . Devarim Kitabi'nin ilk pasugu (cumlesi) her ne kadar cok duyarli bir kulaga hitap etse de daha once Tora'da rastlamadigimiz , duymadigimiz bir ifade kullanmakta:
"Yarden irmaginin dogu yakasindaki colde, Sufun karsısında Aravada, Paran ile Tofel, Lavan, Haserot, Di-Zahav arasında Moshe Israillilere (le-kol Yisrael) şunları anlattı."
Bu duyarli kulagin sahibi Rabbi Efraim Landshutz (1550-1619) "Kli Yakar" adli Tora yorumlarini kapsayan eserinde, Sefer Devarim'de 11 kere rastlanan "kol Yisrael" (tum Yisrael) ifadesine Tora'da baska hic bir yerde rastlanmadigina dikkati cekiyor. Simdiye kadar Yisraelliler "bney Yisrael" (Israilogullari) olarak tanimlanmislardi. Simdi ilk defa Israilogullari olarak degil sadece Yisrael olarak anilmaktalar.
Bu neye isaret ediyor? Bu, bney Yisrael'in (Israilogullarinin) daha evvel olmadiklari bir sey olmalari anlamina gelmekte. Simdiye kadar dikey olarak sadece biyolojik baglar ile bir baglanti icindeydiler. Ortak bir atalari , Yisrael olarak adlandirilmis Yaakov vardi. Onun soyundan gelmekteydiler. Ayni aile agacinin bir parcasi idiler. Onun cocuklariydilar.
Moshe boyle ince bir degisim ile bney Yisrael olarak degil sadece Yisrael olarak hitap ederken onlari yeni bir var olma yontemine hazirlamaktaydi. Artik birbirlerine yatay olarak bagli olacaklardi. Artik cocuk degillerdi. Artik etik degerlere sahip yetiskinler haline gelmek uzereydiler. Birliktelikleri artik sadece ortak bir gecmise sahip olmalari degildi. Artik ortak bir gelecek yaratmak uzereydiler. Bundan sonra simdiye kadar icinde olduklari bagimlilik durumu, Moshe'ye dayanan ve onun yolu ile HaShem tarafindan, ihtiyaclarini karsilayan , refah ve guvenliklerini saglayan durum, olmayacakti. Bundan sonra birbirlerinin sorumlulugunu almalari gerekecekti.
Bu ince dil degisikligi ile Moshe , Yisrael'in Urdun Nehri'ni gecmelerinden sonra bir millet statusune gececeklerini belirtmekte idi. Toplu olarak ishlev gorebilmeyi ogrenmeleri gerekecekti. Bir toplum kurmak uzereydiler. Savasmalari, kendilerini savunmalari, adalet ve refah saglayacak sistemler kurmalari ve politikanin gerekliligi kadar limitlerini de ogrenmeleri gerekecekti.
Bunlarin hic birine colde ihtiyac olmamisti. HaShem onlarin tum ihtiyaclarini sagalamis, savaslarini savasmis, yiyecek ve su yollamis, barinaklarini vermisti. HaShem gelecekte de onlarla olacakti ancak cok nadiren bu birliktelik mucizeler sekli ile kendin i ifade edecekti. Bundan sonra HaShem onlara tum ihtiyaclarini sagliyarak acikca hizmet etmeyecekti. Bundan sonra onlar HaShem'e himet edeceklerdi. Bu onlarin yeni kimligi olacakti.
Bu ulus ebeveynlerinin Har Sinai'da HaShem ile yaptiklari anlasma ile tanimlanacaklardi. Bu onlarin anayasalari, misyonlari, gorevleri, kaderleri olacakti. Sadece bireyler degil, toplum, millet halini almak uzereydiler:
Sonra Moshe ile Kohen Leviler butun Yisraellilere, "Ey Yisrael, sus ve kulak ver!" diye seslendiler, "Bugun HaShem'in halki oldunuz. HaShem'in sozune kulak verin, bugun size ilettigim buyruklarına, kurallarına uyun." (Devarim 27:9-10)
Iste Yahudiligin icinde yatan kuvvetli dayanisma , ulus olma boyutu. Bugunku seculer kultur yuksek derecede bireysellige dayanmakta ve modern spiritualizm de bunu yansitmakta. Bugun bizim HaShem'e yaklasimimiz sadece beni kapsamakta , bizi degil. Aslinda bu o kadar yeni degil. Din genelde kisinin ruhaniliginin ozel olarak yasamasi olarak algilanmistir. Dean Inge dini "kisinin yalnizliginda yaptigi sey" olarak tanimlamisti. Walter Savage Landor yalnizligi " Tanri'nin oturum -dinleme- salonu" olarak tanimladi. Octavio Paz "insanin en derin durumu" olarak adlandirdi.
Devarim Perashasi her zaman Tesha Be'Av'dan evvel gelen Shabat'ta okunur ve Tesha Be'Av'da okudugumuz "Kinot"un acilisi ile kelimesel baglantilari vardir: "Eiha" (nasil) kelimesi.
Moshe , " Sorunlariniza, yukunuze, davalariniza ben tek basima nasil (eiha) katlanabilirim?" (Devarim 1:12)
Megilat Eiha (kinot) su kelimelerle baslamakta :
"O kent ki, insan doluydu,
Nasil (eiha) da tek basina kaldi simdi!"
Ayni anda "eiha" kelimesinin bu iki pasukta (misrada) ayni olan tek kelime olmadigini duyuyoruz. Iki pasuk ta "levadi" , badad -- yalniz -- kelimesini de paylasmaktalar. Yalnizlik kutlanacak degil tam tersine yas tutulmasi gereken bir durum. Yahudilik bireylerin degil toplumun , bir ulusun dinidir. Inanc kisinin ruhunun derinliklerine ait, sakli olan, ozel bir durum degildir. Hep birlikte yasadigimiz yasama , kosullara aittir. Insanlarin bulustugu ortamlarda HaShem'i bulabiliriz.
Rahatsizlik ve bir yakinimizi kaybetmemiz bizi kendi icimize dondurur. Ancak Yahudilik'te rahatsiz olanlarin sagliklarina kavusmalari icin dua ederken "Yirael'in diger tum hastalari ile birlikte" shifa bulmalarini dileriz. Yas tutanlari teselli ederken " Siyon ve Yerushalayim'in diger tum yaslilari ile birlikte" teselli olmalarini dileriz . Rahatsizlarin ve yastakilerin ozellikle yalniz olmadiklarini vurgulariz. Bir toplumun , bir ulusun birer parcalari olduklarini hatirlatir ve bu shifa bulmanin veya teselinin bir parcasidir.
Ayni sekilde bir dugun sirasinda okunan 'sheva berahot"un bir tanesinde shu soylenmekte:
שוש תשיש ותגל עקרה, בקיבוץ בניה לתוכה בשמחה. ברוך אתה ה', משמח ציון בבניה
Cocuklari ona sevinc ile donerken, kisir kalmis olana (Siyon'a) buyuk mutluluk ve sevinc getir. Siyon'u cocuklari ile mutlu eden HaShem mubareksin. Uyandirilan his , sanki gecmisin , bugunun ve gelecegin tum Yahudileri bu dugunde bulunup yeni ciftten haz aliyorlar.
Bu fikir o kadar derin ki, Ibranice'de insan hayatini tanimlayan kelime " hayim" cogul seklindedir, yalniz olan bir hayatin hayat olmadigini soylercesine. Ibranice'deki "simha" kelimesini tam anlami ile tercume etmek imkansizdir. Sadece sevinc , mutluluk anlamini tasimamakta cunku bu hisleri kisiler bireysel olarak ta his edbilirler. Ancak "simha" kelimesi Yahudilik'te toplu bir sekilde yasanan bir kutlamayi tanimlamaktadir. Simha kelimesi " baskalari ile paylastigimiz mutluluk, sevinc" anlamini tasimaktadir.
Alaha (Yahudi sheriati) bize 30 gun boyunca gormedigimiz bir dostumuza rastladigimizda "shehiyanu" dedigimiz Beraha'yi soylememizi ogretir. (bugunu gormemizi bize nasip eden HaShem'e bir tesekkur). Neden ozellikle bu Beraha ?
Talmud'da (Taanit 23A) Honi Ha-maagel " ya arkadaslik -- refakat -- ya da olum" demekte. Bir dotlugun yenilenmesi hayatin yenilenmesinden farkli degildir. Yalniz bir yasam yasam degildir. Aynen Ramba"m'in shu olaganustu hukmunde oldugu gibi :
הַפּוֹרֵשׁ מִדַּרְכֵי צִבּוּר: אַף עַל פִּי שֶׁלֹּא עָבַר עֲבֵרוֹת, אֵלָא נִבְדַּל מֵעֲדַת יִשְׂרָאֵל וְאֵינוּ עוֹשֶׂה מִצְווֹת בִּכְלָלָן וְלֹא נִכְנָס בְּצָרָתָן וְלֹא מִתְעַנֶּה בְּתַעְנִיתָן, אֵלָא הוֹלֵךְ בְּדַרְכּוֹ כְּאֶחָד מִגּוֹיֵי הָאָרֶץ, וּכְאִלּוּ אֵינוּ מֵהֶן--אֵין לוֹ חֵלֶק לָעוֹלָם הַבָּא
(Ilhot teshuva 3:11)
" Kendini cemaatten ayiran , bir gunah islemese dahi , sadece kendini Yisrael cematinden ayri tutuyor , mitzvalari cemaati ile birlikte yerine getirmiyor , onlarin zorluklarina karsi ilgisiz ve kabulendikleri oruclara katilmiyor , Yahudi milletine ait olmayan bir goy gibi davraniyorsa , bu tipte bir kisinin gelecek dunyada yeri yoktur"
Bu o kadar degisik bir hukumki , dogru anlayabilmek icin tekrar geri gidip incelememiz gerekiyor. Sozu gecen kisi kendini ulusundan (cemaatinden) ayri tutmaktan baska hic bir gunah islemiyor. Buna karsi bu onu gelecek unyadan mahrum etmeye yetiyor. Yahudilik kollektiv bir inanc sistemidir. Bir cemaatin, bir toplumun , bir ulusun paylastigi bir inanc.
Iste bu Sefer Devarim'de gerceklesen " Yisrael ogullari" statusunden , "Yisrael" durumuna gecisi , ortak atalari yolu ile baglantilari olan bir grup birey duzeyinden kolektiv sorumlulugu paylasan bir ulus durumuna gelmeleridir. HaShem ne bireyleri secti ne de bireyler ile tzadik olan, kutsal olan, saf olan, masum olan, durust olan bireyler olarak bir anlasma yapti. Tzadik (durust) olanlarla ve henuz olmayanlarla ayni sekilde bir ulus olarak bu anlasmayi yapti.
Neden ? Inandigimiz shudur ki, HaShem'in bulundugu yer beraberce paylastigimiz karsilastigimiz yasam icindedir. Bizim kutsallastirmaya calistigimiz (kadosh yaptigimiz) esler arasinda , ebeveyn ve cocuklar arasinda , ogretmen ve ogrencisi arasinda, is veren ve isci arasinda, lider ve izleyicisi arasinda, dost olan ve yabanci olan arasinda olan iliskilerdir. Son zamanlarin kapitalist toplum yapisinin hiper-bireyselciligine karsi tekrar ogrenmemiz gereken bir derstir bu.
Biz HaShem'i "BIZ" 'de buluyoruz , "BEN" 'de degil.
