bs"d
Bir ezberi bozmak gerekiyor.
Asimilasyonu benimsemis Yahudiler arasinda " Hanuka " bayraminin yeri Pesah'tan , Sukot'tan ve tabii ki Shavuot'tan daha onemlidir.
Bati ulkelerinde bu ozellikle Noel zamani ile denk gelmesinden dolayi bir nevi kiskanclik , ozentiden dolayi oluyor.
Hediyeler , Hanukiya'larin altina koyulan paketler gibi Yahudiliklerinin son zerrelerini kopyacilik ile kutlayan "asimilasyonist" kardeslerimiz icin Sukot'ta bir Suka'ya girip bir Beraha soylemekten veya Shavuot'un ne ile ilgili oldugunu bilmekten maalesef daha onemli sayilir.
Neden ?
Cok basit ama karmasik ta ayni zamanda.
Senelerce asimilasyonu kendine bayrak edinen , din veya dini uygulamalardan "AIDS"'ten kacar gibi kacan ( eskiden cuzzam denirdi , simdi modern dunyaya ayak uyduralim) toplumlar yaratmayi ilke edinenler icin " HANUKA " bir nevi acik bir kapi birakiyordu.
Hanuka'nin tum anlamini ve nedenlerini bir kenara itip bu bayrami " MILLI " bir bayram olarak " askeri bir zafer " olarak aciklamak ve anmak , biz Turkiye Yahudileri gibi asimilasyonu , batililasmayi marifet sanan cemaatler icin bir nevi can simidi islevini gordu.
Ama Hanuka'yi ve bu bayrama neden olan olaylari en detayli olarak anlatan "Sefer Hamakabim"'i incelersek olayi daha acik anliyabiliriz.
Oncelikle Hanuka tum bir ulusun diger bir ulusla olan savasinin hikayesi ve bu savasin zaferi ile ilgili degil.
Hanuka bir grup Yahudi'nin , asimile olan diger bir grup Yahudi ve onlarin arkasinda destek olan Yunan (Helen)'lilar ile olan savasinin hikayesidir.
Bir ic savasin hikayesidir.
Bu Yunan'li isgalciler ve onlarin sempatizanlari olan "Helenist" olarak adlandirdigimiz ; "Nihye ke kol haamim" (her ulus gibi olalim) ilkesi ile asimilasyonu secen zumreye karsi yapilan bir mucadelenin bir parcasi idi.
Bu "Sefer haMakabim"'de (2:27) acikca belirtiliyor.
Savas Matatyah(u)ben Yohanan HaKohen'in Modiin'de putlara kurban getiren bir Yahudi'yi oldurmesi ile baslar. Bu Yahudi'yi oldurdukten sonra mekandan sorumlu olan Yunan'i da oldurur. Bunun akabinde hem Yunanlilarin hem de Helenist Yahudilerin onlari avlamaya cikacaklarini bildikleri icin ailesi ve destekcileri ile tepelere cikarlar .
Catismalar esnasinda bir grup Yahudi'nin Shabat gunu savasmayi red etmeleri nedeni ile binin uzerinde sucsuz o gun bicaktan gecirildi.Bu olaydan sonra bugun her zaman duydugumuz ve kullandigimiz "Pikuah nefesh dohe Shabat" ( hayat tehlikesi Shabat'i gecersiz kilar) kurali ozellikle hayata gecirildi.(Sfer Hamakabim 2:41)
Bu olaydan sonra Makabiler "Hasidim" adi altindaki bir Yahudi grupla birlesiyorlar.Sefer Hamakabim bu grup icin Tora'ya ozellikle cok bagli bir grup diyor.Yani Turkcesi dindarlardan olusan bir grup.
Bu cok onemli bir olay. Cunku bu grubun destegi ile Makabiler kendilerini zafere ulastiran "gerilla" savasina basliyorlar. Ikinci nokta ise "helenizm"'i kendilerine ilke edinen Yahudi ulusunun buyuk bir bolumune ragmen halen belli bir kisim Tora'ya ve geleneklerimize bagliliklarina devam ediyorlardi.
Kimdi bu "Hasidim" grubu?
Talmud ,Masehet Berahot 5'te bu toplulugu Hasidim Rishonim (ilk Hasidler) ,yani ilk bilgeler ,ilk durustler olarak tanimliyor.Buradaki tanimlara gore bu Hasidim grubu ,Tora'ya bagli bir hayat surerlerken ayni zamanda gunun gereklerini de yerine getiriyorlardi.Gerektiginde silahlarini ellerine alip savasmak gibi. Bir nevi bugunku dindar Siyonistler gibi.
Bunlarin diger bir isimleri de "perushim" idi.Ayrilmislar. Kendilerini Helenistlerden ve o kulturden ayirmis olanlar.
Bu savas 3 sene suruyor ve sonunda Makabiler Yerushalayim'i tekrar kurtarip , Beyt Hamikdash'i ellerine gecirip tekrar aciyorlar. Gelenekleri takip ederek ,daha evvel de oldugu gibi bu acilis torenlerinin de 8 gun surmesi gerekiyordu.
Burada ilginc olan nokta 1 gun icin yetecek kadar saf zeytin yaginin bulunmasi ve bunun 8 gun yetmesi Sefer haMakabim'de gecmiyor.
Neydi bu savas?
Toprak icin miydi?
Hayir .
Yunanlilarin isgali altinda halk rahatti ve yavas yavas alismisti yeni duzene.
Yunanlilar hic bir zaman bizleri fiziksel olarak yok etmek istemediler.
Bizi kendileri gibi yapmak , asimile etmekti onlari en buyuk emeli.
Ne zaman ki Yahudi Halaha'sina ve geleneklerine ters duzenlemeler getirdiler , asimile olmayi red eden grup , Helenist olmayanlar , "Nihye ke kol haamim" demeyenler bas kaldirdilar.
Hanuka Yahudi'nin fiziksel degil ruhani hayatina olan tehlikeye karsi yapilmis bir nevi ic savas idi.
Hanuka'nin hikayesi Yahudileri'in bir bolumunun din ozgurlukleri icin yaptiklari savas idi.
Hanuka'da Halel soyleriz.
Aynen kendine ve milletine saygisi olanlarin "Yom Hatzmaut"ta da Halel soylemeleri gibi.
Bu iki gunun de kendilerine gore dini anlamlari var.
Hanuka'yi dini motiflerinden uzaklastirip ,bir hediye verme veya yagda kizarmis yemekler yemeye indirgemek bu bayrami da "Helenizm"e alet etmek olacaktir.
Makabiler neden savasmaya karar verdiler?
Yunanlilar bizleri toplama kamplarna mi yolluyorlardi?
Hayir .
Bize Shabat'i , Kasherut'u , aile duzenimizi sagliyan kurallarimizi yasaklamaya basladiklarinda bu savasa basladilar.
Bu bayrami sadece askeri bir zafer ,ozgurluk savascilarinin zaferi olarak gormek veya gostermek asil "Helenizm"dir.
Bugun Kasherut ile , Shabat ile dalga gecip , bu degerler icin savasan Makabiler'i kendimize "Idol" eden bir sistem icindeyiz.
Bu konuda daha okumak isteyenler icin Ingilizce olarak :
hanuka ?
