bs"d
Haredim -- Harediler diye adlandirdigimiz ve diaspora lisani ile ultra-ortodox diye adlandirilan bu kardeslerimizin anlayamadiklari bir noktaya deginmek istiyorum.
Oncelikle Galut'ta yasayan Haredi toplum ile Eretz Israel'de yasayan Harediler arasinda genelde Halaha'nin bireysel olcude uygulanmasi ile toplumsal duzeyde tatbiki arasinda farklar buyuk. Bu farklar tabii olarak Galut'un sartlarindan dolayi olusmakta.
Bu sartlarin Haredimleri ne sekilde yonlendirdigini bizlerin hazm etmemiz daha kolay , ancak Eretz Israel'de olaya cok degisik acilardan bakmaktayiz.
Karisik bir durum .
Hiloni toplumun Haredilerin bakis acisini anlamasina imkan yok.
Tek kelime ile bir hiloninin Haredi bakis acisini anlamasini istemek MANTIKSIZ .
Bunda da hiloni toplum suclu degil sonucta .
Senelerce Tora ve Yahudi geleneklerinden uzak tutulmus ve bunlarin asil kimligimizin bir parcasi oldugu dahi ogretilmemis nesillerin bugun tum hayata bakis acisi Halaha etrafinda odaklanmis olan bir toplumu anlamalarini istemek yanlis ve haksizliktir. Hilonilere karsi islenen bir sucun bedelini kurbanlarindan istemek yanlis. "Tinok she nishba" (esir edilmis bebek) diye isimlendirilen bu topluma karsi Haredi toplumun tam bir yakinlik , sicaklik ve hatta ozel bir anlayis gostermesi tek care kanimca.
Haredi toplumun en buyuk derdi Medinat Israel'e olan yaklasimi . Bu konuda genelleme yapmaktan kacinmak istememe ragmen genel bir anlayis oldugu icin hiloni toplum da Haredi toplumunu hakli olarak bu noktayi temel alarak tartmakta . Dedigim gibi de olaya da bir Hloni gozu ile yaklasarak sonuca varilabilecegine inaniyorum.
Haredi toplumun en bas imaji Medinat Israel'i tanimadigidir. Her ne kadar bu yanlis olsa dahi dedigim gibi hilonilerin gozunde bu imaj olusturulmustur. Bu imajin eteklerine baglanan bir cok hikayelerin arasinda olan askere gitmedikleri (buyuk oranda dogru) , vergi vermedikleri (buyuk oranda yanlis) hiloni kardeslerimizin gozunde bu toplumun en buyuk gunahlaridir.
Askerlik konusunda dusuncelerimi daha evvel defalarca yazdim :
* iste kontrolu kaybetmenin sonucu
* toplumsal cokusun obur yuzu
Vergi vermeme konusunda ise bunun yanlis oldugu bariz . Her calisan gibi calistigi surece her Israil vatandasi gibi Haredi vatandaslar da vergilerini verirler , is sahipleri de vergi kacirma konusunda hiloni kardeslerinden ne daha ileridirler ne de daha geridirler. Bu konuda tartismaya dahi gerek yok. Ama dedigim gibi bu imaji bozmak cok zor. Ibranice'de dendigi gibi "leh tohiah she en leha ahot" (kiz kardesin olmadigini ispat et) .
Tora ile Yahudilik ile biraz olsun ilgilenmis olan herkes bilir ki Eretz Israel'in yeri bizler icin cok cok onemlidir. Hatta bir deyis ile Eretz Israel Kral'in Sarayi olarak gorulur. Tora'ya saygili olan ve Tora'nin ogretisi ile yasamaya calisan bir Yahudi icin Eretz Israel'de yasamak cok degerlidir . Bunun bas nedeni bazi Mitzvalar'in sadece Eretz Israel'de yapilabilecegi gibi her Mitzva'nin da Eretz Israel'deki degerinin cok daha yuksek olmasidir. Ayni sekilde de maalesef yapilan her hatanin da kuvveti Eretz Israel'de cok daha yuksektir. Unutmayalim her hata Kral'in Sarayi'ni kirletir . Eretz Israel'in disi ile arasindaki fark basit anlamda budur. Kabala'ya gore daha derin anlamlari var ama bizim icin cok derin.
Haredi toplumun da bu sekildeki yaklasimini anlayabilmek icin biraz da olsa Tora'ya bagli olmak veya anlamak gerekiyor. Hiloni bir toplumdan ve hiloni bir sistem ile kurulmus olan Medinat Israel'den bunu beklemek kanimca cok yanlis.
Hiloniler Haredimlerin Medinat Israel'i tanimadiklari fikrine sahip olduklarina gore (bir derecede de haklidirlar bu fikirleride) olan tum surtusmelere de Haredimlerin bu yonde bakmalari gerekmekte . Genelde dindar-siyonistlerin bakis acisi bu yondedir.
2000 sene sonra olan en buyuk mucize Medinat Israel'in kurulmasidir.
Medinat Israel olayi , terimi , hosuna gitmeyenlerin de bu olaya en azindan Eretz Israel'de Yahudi kontrolunun tekrar gerceklesmesini bir mucize olarak , HaShem'in bizlere verdigi yeni bir firsat olarak gormek neden zor olsun ?
Mashiah doneminin , veya Mashiah'in kendisinin bizlere belirecegi donemin baslangici olarak neden gorulmesin ?
Medinat Israel sayesinde bugun 2000 senedir olmayan bir Tora ogreniminin Eretz Israel'in kontrolumuz altinda olan her karisinda inanilmayacak duzeylerde oldugunu gormek neden bu kadar zor ?
2000 sene sonra halen dunyanin bir cok yerinde Yahudiligini vurgulayan dis gorunum ile dolasmanin imkansiz oldugu gunlerde Eretz Israel'de Medinat Israel sayesinde bunu ozgurce yapabilmenin degerini anlamak neden bu kadar zor ?
Medinat Israel'in ille de bize soz verilen Mashiah ile ortaya cikacak kusursuz Krallik olmasina gerek yok . Dedigim gibi Medinat Israel bu yolda atilan adimlardan , yukseldigimiz merdivenin basamaklarindan biridir . Varligi icin sabah aksam sukur etmemiz gerektigi gibi bu Devletin de biz Yahudiler icin pozitif bir cok nokta icermesinin yaninda her hangi bir Devlet'ten de farkli olmadigini , yapisinin ve kurucularinin da bunun farkli olmamasini istediklerini de kabullenmek gerekiyor. Medinat Israel sonucta Eretz Israel uzerinde kurulu ve yonetimi Yahudiler elinde olan her hangi bir Devlet'ten baska bir sey degildir. Evet bizimdir ve icabinda canimiz ve kanimiz ile de korumak ile yukumluyuz (Harediler dahil olmak uzere).
Bu noktada Harediler'in de bunu kavramalari toplum icinde baris saglamanin TEK yolu olacaktir . Bir Hiloni'den bunu beklemek yanlis .
Medinat Israel bir ABD gibi biz Yahudiler'e tum ozgurluklerimizi taniyan , bizi dis saldirilardan koruyan ve ustune ustluk biz Yahudiler icin yeri cok cok onemli olan Eretz Israel'de yasamamizi sagliyan bir Devlet . Ve bu ozelliginden dolayi da gereken saygiya , sevgiye ve bagliliga layik olmali.
Vatandaslarinin % 70- 80'inin hiloni oldugu bir Devlet'in kanunlarinin da bu zumrenin ihtiyaclarini karsilayacak sekilde duzenlenmesi gerekirken , Halaha'ya gore yasamayi secen topluma da bu ozgurlugu saglamasi mantigin tek yoludur.
Shabat gunu belediye tasima sistemlerinin calismasi cogunlugun istegi ise , aynen her hangi bir Devlet'te oldugu gibi Medinat Israel'de de olmalidir. Bugunlerde ortaya cikan Pesah'ta hametz satmak isteyen ozel dukkanlar gibi.
Kimse kimseyi zorlamiyor ki Pesah'ta hametz almaya veya Shabat'ta otobuse binmeye. Aynen Brooklyn'de oldugu gibi.Aynen Paris'te oldugu gibi ve aynen Sidney'de oldugu gibi .
Medinat Israel Yahudiler tarafindan Yahudiler icin kurulmus bir Devlettir . Bir Yahudi Devleti degildir. Su anda da dunya Yahudiligi buna hazir degil zaten . Medinat Israel'in Medina Yehudit olmasi bir surecin icinde gerceklesecekir. Athalta de Geula dedigimiz surecin bir basamagi . Her gun sahit oldugumuz "hazara be Teshuva" hareketinin gittikce buyumesi ve tum evrenin ilerlemekte oldugu yon zaten buna bizi hazirlamakta .
Haredi toplum bunu idrak ettigi anda toplum icinde baris saglanacaktir .
Bu konuda arayi yumusatma yonunde bazi calismalar yapan Tzav Pius adli orgutun Tel Aviv Universitesindeki toplantisindan bir goruntu :
