Hanuka.
Bir Yahudi destaninin Yahudi hipokrasisine donusmesi.
Bu aksam (1 Aralik 2010 le'minynam) belki de Yahudi dunyasinin en cok sarilip kutladigi bayram olan 8 gunluk Hanuka bayraminin ilk gecesi.
Oylesine bir bayram ki, ateist, deist, gastroist "Yahudiler"in dahi buyuk bir zevk ve heyecan ile kutladiklari tek bayram. Isin kolay yolunu "ben sadece Tora'yi tanirim Talmud'u takmam" diyerek bulanlarin dahi Tora'da anilmamasina ragmen kucaklayip "asher kideshanu be'mitzvotav ve'tzivanu" diyerek yaktiklari mumlarin bayrami.
Hanuka neyin kutlamasiydi aslinda?
Tanidigimiz, algiladigimiz sekli ile doganin kurallarinin ustunde bazi gerceklerin oldugunu bize hatirlatacak 1 gunluk saf yagin 8 gun yanmasinin kutlamasi mi? Yoksa o konuma varmadan yapilan ayaklanmanin, savasin, cabanin ve basarisinin kutlamasi mi?
Cevaplardan biri yapilan ayaklanmanin, sarf edilen cabanin basari ile sonuclanmasinin "kohi ve otzem yadi" (kendi gucumuz ile basardik) [Devarim 8:17] diye algilanip sahnenin arkasindaki eli gormemeye varabilecegimiz kaygisi yuzunden boylesine acik bir mucize (8 gun yanan yag) ile bize bu hataya dusmememiz gerektiginin hatirlatmasi oldugudur. Sonucta rituel olarak da bugun Hanuka surecini Hanukiyalarimiz ile yaktigimiz mum veya yaglar ile kutlamakta ve mucizeyi anmaktayiz. "Kohi ve otzem yadi" hissi ile yasamanin hata oldugunu hatirlamamiz icin. Aynen Makabiler'in de sonucta dustukleri hata gibi. Veya modern tarihin 6 gun mucizesini "kohi ve otzem yadi" diye algilayip 6 sene sonra kendimizi buldugumuz sekli ile.
Ben butun bunlari bu yazi icin bir kenara birakip baska bir noktaya, yanlis konumda oldugum, tum ulus olarak yanlis konumda oldugumuz bir noktaya, rahatsizlik verecek (umarim) bir noktaya, deginmek istiyorum.
Hanuka'nin temelinde yatan olgu Yunan kulturune (Helenizm) asimile olmus Yahudiler ile Yahudi geleneklerini koruma taraftari olanlar arasinda cikan bir ic savasti. Ic savasi alevlendiren ilk kivilcim gelenekci Yahudi Matatya'nin Yunan putlarina kurban getiren asimile bir Yahudi'yi oldurmesi idi.
Yunanlilarin koyduklari kurallari benimsemis asimile Yahudiler ile bu kurallari kabullenemeyen Yahudiler arasindaki savas. Kasherut, Shabat, Tahara ve Tora ogrenimi o gunlerde zorla yasaklanmis, engellenmekteydi. Bu yasaklari benimseyip mutlulugu "genel toplum" ile ayni olabilmeyi basarmakta bulabilecegini sanan Helenlesmis Yahudiler ve onlarin hedefi haline gelmis gelenekciler arasinda.
Yakin tarihimizde aynen "evde Yahudi, sokakta insan ol" ilkesini bize sunan Yahudi stilindeki akim ile ayni sekilde. Bir de bu harekete "Haskala" adi verildi. "Aydinlanma". Aynen Hanuka bayramimizda "aydinlik bayramlar" diledigimiz gibi. "Modern" Yahudi Yahudiligini evinin icine saklayan, sokakta "herkes" gibi olabilmeyi basaran "aydin" Yahudi olacakti.
Macabilerin ruhunun tasidigi mesajin tam tersi.
Iste bizim "aydinlanmamiz" ve Hanuka ile olan tezatimiz.
Yahudi diyetinin sartlari ile dalga gecip, kabullenmeyen "aydinYahudi" Hanuka bayraminda en sen sakrak Yahudi olmayi becerir. Macabilerin ugrunda savastiklari ilke onun icin artik degersizdir, geri kafaliliktir.
Biz Turkiye Yahudileri buna guzel de bir isim koyariz "atrazado"
Durustluk icin "be yemey Matitya ben Yohanan Kohen Gadol Hashmonai" dedigimiz noktada aslinda parantez icinde "atrazado" diye de eklememiz gerekmekte. Matitya ve ailesinin ugrunda savastiklari degerler yok oldu ise veya bizim nezdimizde degersiz kaldilarsa neyi kutluyoruz?
Purim'de bizi fiziksel olarak yok etmek isteyenleri yendigimiz icin ve ayni istek halen gecerli oldugu icin bayram halen bir anlam tasimakta.
Hanuka'da ise bizi fiziksel olarak degil ruhani olarak yenmek isteyenlere karsi bir savas verilmisti.
Bugun bunu zorla degil buyuk bir istek ve gusto ile biz kabullenmekteyiz. Gonullu olarak, cogumuz bilmeden, ruhani savasta teslim olmus durumdayiz. Yahudi ulusunun buyuk bir bolumu bu savasi kaybetti.
Hanuka'nin kutlanacak hangi zaferi kaldi?
Tabii isin ulusal/politik yonu de var.
Bugunun Helenistleri kendi catilari saglam oldukca, bugunun Hashmonaimlerini multeci haline getirmekten hic bir sekilde cekinmiyorlar.
Hakikaten neyi kutluyoruz?
1 gunluk yagin 8 gun dayanmasi mucizesini mi?
Mucizelere inanmayan bir millet olup ciktigimiza gore bu "iki yuzluluk" sinifina girecektir.
Bir avuc Yahudi'nin her seye ragmen Tora'ya ve geleneklerine olan baglari ile Helenistlere karsi actiklari ic savastan zaferle cikmalarini mi?
Yahudi ulusunun bugun % 80'i Helenizm bayragi altinda zaten. Bu da daha da buyuk bir iki yuzluluk.
Bugun karisik evlilikleri dahi "cok kulturluluge acik olmak" diye tanimlayan "aydin" Yahudilerin bayrami da kutlu olsun...
