ALS hastalığı ile mücadele veren Rabbi Yitzi Hurwitz'ten bu hafta.
Aklınızda bulundurun; bu yazıyı özel bir kompüterde gözleri ile yazıyor. Çok büyük bir çaba sarf ederek.
Aklınızda bulundurun; bu yazıyı özel bir kompüterde gözleri ile yazıyor. Çok büyük bir çaba sarf ederek.
*****************************************************************************************************
Bu hafta Bo Peraşası'nda Pesah için kurban edeceğimiz 1 yaşındaki kuzu hakkında yazılanları okuyoruz. Mısır'da ilk defa sunulacak olan Pesah kurbanı daha sonrakilerden değişikti. Kurban olarak sunulacak bu kuzuyu 4 gün evvelinden evimize getirmemiz emrediliyor. Moşe Israel oğullarına "kendinize ve ailenize Pesah için kurban edilecek bir kuzu çekip (mişhu) alın" diyor.
Raşi "neden daha sonraki nesillerde sunulacak olan diğer tüm Pesah kurbanlarından değişik olarak bu kuzu 4 gün evvelinden alınmalıydı?" diye soruyor.
Şu şekilde cevap veriyor: "Haraş oğlu Rabbi Matia şöyle derdi: 'Ha"Şem 'senin yanından geçtim, seni gördüm ve işte sevgi zamanı idi.' diyor. Yani Avraham'a verdiğim çocuklarını kurtaracağım sözünü yerine getirmemin zamanı gelmişti. Ancak ellerinde onların kurtarılmalarına hak verecek hiç bir mitzva yoktu. 've sen çıplak ve boştun' denildiği gibi. Bu yüzden Ha"Şem onlara iki mitzva verdi. Pesah kurbanının kanı ve sünnet kanı. Üstüne üstlük hararetli bir şekilde put perestliğe sarılmışlardı. Bu yüzden Moşe onlara 'çekin ve alın' demekte. 'Putperestlikten çekin kendinizi, kendinize bu mitzva için bir kuzu alın' anlamında."
Raşi'nin bu cevabı Pesah kurbanına neden ihtiyacımız olduğunu açıklamasına rağmen halen neden 4 gün evvelden bunu yapmamız gerektiği sorusuna cevap vermemekte. Ancak Raşi kendisinin sorduğu bu soruya bu şekilde cevap verdiğine göre aradığımız cevap ta bu açıklamasında olmalı. Ne şeklide olduğunu anlamaya çalışalım.
Diğer bir soru da: "Raşi verdiği ikinci cevapta 'üstüne üstlük hararetli bir şekilde put perestliğe sarılmışlardı' demekte ancak bu bu Rabbi Matia'nın değil, kendisi (Rabbi Matia ile) ile bu konuda fikir anlaşmazlığı olan Rabbi Eliezer Hakapar'ın cevabı idi. Ancak Raşi hem Rabbi Eliezer'in ismini vermiyor, hem de Talmud'da bu tip tartışmalarda kullanılan "ve şu şekilde söyleyenler de vardı' deyimini de kullanmıyor. Neden?
Raşi'nin genelde amacı açıklamalarında en yüzeysel anlamları iletmektir. Kaynakları açıklamak değil. Genelde onun sisteminde verilen cevabı kimin verdiğini söylediği nadirdir. Bu da cevap sahibinin kimliğinin bu cevaba ek bir anlam katması durumundadır. Yani asıl sorulması gereken soru neden Rabbi Eliezer Hakapar'ın ismini vermediği değil, neden Rabbi Matia ben Haraş'ın ismini verdiği olmalıdır.
Raşi'nin ikinci cevabından ("Üstüne üstlük hararetli bir şekilde put perestliğe sarılmışlardı.") kuzunun alınmasının bir şekilde put perestlikten çekilmek ile ilgili olduğu anlayabiliriz. Ancak Pesah kurbanının asıl amacı isminden de anlaşılacağı gibi Pesah - üstünden atladı - üstünden geçti -. Bu kurbanın kanını evlerinin kaplarının eşiklerine sürmeleri ile bir işaret oluşturmaları ve son bela olan ilk doğanların (Behorot) ölümünden kurtulmaları anlamında. Bu yüzden Raşi Rabbi Matia'nın Pesah kurbanı ile ilgili bir mitzvanın daha olduğu fikrini, Ha"Şem'in Israel oğullarına "çıplak ve boş" olmamaları için bir mitzva verdiği fikrini ilk olarak sunuyor.
Rabbi Matia iki mitzva verildiğini souyluyor, Pesah kurbanı ve sünnet. Neden bir mitzva yeterli değildi? Neden iki mitzvaya ihtiyaç vardı?
Mitzvalara gelindiğinde iki tür mitzva vardır. Biri "kötülükten uzak kalın", diğeri de "iyilik yapın". Bu iki karaktere de ihtiyaç vardı. Kişi iyilik yapabilir ancak kendini içinde olduğu diğer kötülüklerden uzaklaştırmadığı sürece kurtulamayacaktır.
Sünnet mitzvası "iyilik yapmak" ile ilişkilendirilir. Bu mitzva Ha"Şem ile aramızdaki antlaşmanın bir sembolü ve mührüdür. Pesah kurbanı da "kötülükten uzak kalmak" olarak anlatılmakta. İçinde oldukları olumsuzluklardan çıkma prosesi. Bu ne şekilde kendini ifade etmekte?
Vaera Peraşasında koyunların (kuzuların) Mısır'da tanrı olduğunu öğrenmiştik. Israel oğulları da bu put perestlik ile "hararetli bir şekilde" sarmaş dolaş idiler. Bundan çekilip kurtulmaları gerekiyordu. Mısır'in tanrılarından biri olan koyunu alıp kurban etmeleri emr edildi. Ancak bunu anında yapmaları, o kurbanı anında yapmaları emr edilseydi, o anın şevki ile yaptıkları, düşünmeden, sindirmeden yaptıkları izlenimi uyanacaktı. Put perestlikten gerçekten kendilerini bilinçli bir şekilde uzaklaştırıyorlar olarak anlaşılmayacaktı. Bu yüzden onlara 4 gün evvelden kuzuyu almaları ve ne yapmak üzere olduklarını düşünüp tartmaları için zaman verildi. Böylelikle bir anın getirdiği şevk ile değil, bilinçli olarak bunu yapmaya vakitleri olacaktı.
Bu sürenin 4 gün olması gerektiğini nereden biliyoruz? Ha"Şem'in Avraham'a oğlu Yitzhak'ı kurban olarak sunması gerektiğini emr etmesinden, kurban etmesi gereken yere getirmesine kadar 3 gün geçmişti. Bu da aynı şekilde kimsenin Avraham'ın bunu bir anın verdiği sevk ile yaptığını iddia etmesini önlemek içindi.
Avraham bu emir kendisine verildiğinin ertesi sabahı yola çıkmıştı. Yani 3 gün yolda ve emiri aldığı ilk gün, toplam 4 gün vakti olmuştu. Aynen Mısır esareti sonundaki gibi.
Ha"Şem'in Avraham'a vermiş olduğu "çocuklarını Mısır esaretinden kurtaracağım" sözünün yeterli olmadığını, elimizde bu kurtarılışımızı hak etmemizi sağlayacak mitzvaların da olması gerektiğini anlamamız için Raşi bize Haraş oğlu Rabbi Matia'nın söylediklerini ismini de vererek söylüyor. Talmud bize Rabbi Matia'nın Yeşiva'sının Roma'da olduğunu söylüyor. Aynı zamanda Eretz Israel'de de başka Yeşivalar olmasına rağmen onun Yeşiva'sı en büyüğü idi.
Neden Rabbi Matia Yesiva'sını Eretz Israel'den bu kadar uzakta, talebelerin uzun mesafeler kat ederek varmasi gereken, üstüne üstlük sürgünün baş şehri olan Roma'da kurmuştu? Talmud da "bilgeleri Yeşivalarına takip edin, Rabbi Matia'nın peşinden Roma'ya kadar" demekte. Neden Eretz Israel'de kurmamıştı Yeşivasını?
Nerede bir bilge için "derdi" yazılı ise bu o bilgenin o dediği şekilde yaşadığını ifade etmektedir. Rabbi Matia'nın durumunda her Yahudi'nin kurtulabilmesi için elinde mitzvalar olmalıydı. Bu yüzden Yeşivasını Roma'da kurmuştu. Roma'dakiler kadar mitzvalardan "çıplak ve boş" olanların dahi Yeşiva öğrencilerine dönüşebilmeleri için.
Kişi "bu uzun sürgünün amacı nedir? Yeteri kadar uzun sürmedi mi?" diye sorabilir.
Bu sürgünün bitmesi için gerekli olan sadece Ha"Şem'in bizi kurtarıp çıkartması olsaydı bu çoktan olurdu. Ama Ha"Şem bizden daha fazlasını beklemekte. Bizlerin "çıplak ve boş" olmamamızı, mitzvalar ile gelmemizi istemekte. Maşiah geldiğinde de "tüm Israel"in kurtarılacağı sözü olduğuna göre, her Yahudi'ye ulaşıp en azından bir mitzva dahi yapmasına yardımcı olmamız gerekiyor.
Her Yahudi'ye ulaşıp, birlikte mitzvaları yerine getirmemiz, başımız dik, "çıplak ve boş" olarak değil hepimizin ellerinde mitzvalar olduğu bir şekilde kurtuluşa varalım.
Yakında.
Şabat Şalom
