bs"d
Gecenlerde Israil'de buyuk bir sosyal problem olan ve gittikce buyuyen dindarlar X hiloniler (laik demiyorum) (yani dini kurallara gore yasamamamyi tercih edenler) arasindaki sorunlardan soz edecegim demistim.
Bilmeyenler icin oncelikle Haredim adlandirmasi , Tevrat'in kurallarini en keskin detaylarina kadar uygulayarak yasamaya calisan ve genelde siyah/beyaz takim elbiselerle dolasan , bayanlarinin baslarinin kapali oldugu (evli olanlarin) gruba verilir. Ingilizce'de ultra-orthodox diye adlandirilan grup.
Kendi aralarinda iki ana gruba ve onlarin da dallarina ayrilirlar.
Bu guplar Hasidim ve Litaim diye adlandirilir.
Hasidim daha cok Tevrat'in mistik etkileri ile sheriati yorumlayanlar , Litaim ise Talmud'un rasyonel yapisini kendilerine temel edinenlerdir.
Bu gruplar , ozellikle Hasidler kendi iclerinde de dallara ayrilirlar .
Haredim terimi Sefarad dunyasina yabanci bir terimdi. Aynen Conservative , reform veya Orthodox terimleri gibi. Sefaradlar icinde dinin kurallarini uygulayanlar veya genelde biz Turkiye Yahudileri gibi daha hafiften alanlar ayni Kal'larda (Sinagoglar'da) ibadet ederler ve kisisel duzeyde obsevantlik (uygulama) herkesin kendi isidir.
Maalesef bu ozellikle Israil'de degisti. Bugun Sefaradi Haredimler de bize kesinlikle yabanci olan kilik kiyafet ile yasamaktalar.
Neden ?
Israil Devleti kurulunca genelde Avrupa'nin kulleri arasindan cikan Yahudiler dini kurallar ile alakasiz , hatta ateist kisilerdi. Ancak buna karsi Arap ulkelerinden goc edenler daha dinlerine bagliydilar. Bu grup maalesef Israil Devleti'nin en buyuk gunahlarindan birine maruz kaldilar. Devletin anti-din politikalari ile yaratmaya calistigi "Israil"li kimligi bu toplum uzerinde bazi durumlarda cok ters tepkiler yaratti.
Ornegin Yemenli cocuklarin ailelerinden kopartilip Kibbutzlar'da yetistirilmeleri , gelenekleri olan peotlarinin (kulak uzrinde uzatilan sac lulesi) kesilmesi ve Fas'tan gelen cocuklar uzerinde yapilan radyoaktiv denemeler bunlarin arasinda . Bu yaklasim bu toplumda ters tepti ve Rus gocleri basliyana kadar Israil'in kriminal odaklari bu toplumlarda yaratildi.
Kendi sahsi izlenimim ile Fas'tan Fransa'ya goc eden bir Yahudi ile Fas'tan Israil'e goc eden bir Yahudi arasinda dunya kadar fark oldugunu gordum.
Tabii bunun yaninda zamanla bu toplum da Israil'e entegre olunca (kendi istegi ile mi orasi ayri bir konu) toplumda liderlige kadar ulasan sahislar cikmaya basladi.
Bu grubun tepkili bolumu ve dini geleneklerine bagli kalmayi yegleyen bolumunu kucakliyacak bir organ yoktu.
Ashkenaz Haredi toplum liderleri bunu degerlendirdiler.
Maalesef Sefardi / Mizrahi Yahudiler bu etkinin altina buyuk bir suratle girdiler.
Buna tepki olarak Haham Ovadya Yosef shlita bir ara bir umut kaynagi olmasina ragmen , onun kurdugu Shas partisi istenileni yaratamadi ve Israil politikasinin en corrupt organlarindan biri haline dahi geldi.
Tum bu etkilere ragmen Sefaradlarin icinde bariz bir sekilde Ashenaz etkisinden kurtulmanin istegi halen var.
Haredimler konusunda maalesef genel Israillilerin gorusleri sahsi degil , Israil'in solcu-ateist elitinin kontrolu altindaki basin tarafindan yonlendirilir.
devam edecegim...
